पुन्हा नव्याने सुरूवात लेखक - अभिषेक ठमके (दर्जा ***)

या कादंबरीतून महासागरांचा इतिहास, जमिनीखाली आणि समुद्रामध्ये कशा प्रकारे संशोधन होते, संशोधकांचे जीवन कसे असते, सैनिक म्हणजे नक्की काय असतो, निसर्गाची उत्पत्ती कशी झाली आणि अशा प्रकारची बरीच माहिती मिळवता येईल. हे पुस्तक म्हणजे एक अशी कथा आहे, जिथे सर्व काही संपतं आणि सर्वांना पुन्हा नव्याने सुरुवात करावी लागते. ही सुरुवात नव्या जगाची आहे, नव्या जगण्याची आहे, जगण्याची नाही तर नव्याने जगवण्याची आहे, नव्याने घर शोधण्याची आहे, गमावलेल्या सर्व गोष्टी पुन्हा नव्याने कमावण्याची आहे.

लेखकाला लहानपणापासून संशोधक होण्याची इच्छा, म्हणून भरपूर पुस्तके वाचून काढली. अनेक संशोधकांचे चरित्र वाचले. सर्वकाही सुरळीत चालू होते आणि त्यातच मिलिटरी स्कूलमध्ये शेवटच्या वर्षी लेखकाचा अपघात झाला. नंतर रेल्वेमध्ये प्रवास करत असताना अपघात झाला आणि लेखकाची बरीच स्वप्ने धुसर झाली. जास्त धावू नये, जास्त वजन उचलू नये अशी अनेक बंधने लेखकावर आली. संशोधनात काही करता आले नाही याचा खूप त्रास होत होता. संशोधनातून काहीतरी वेगळे प्रयोग करायचे आणि जगाला काहीतरी नवीन दाखवायचं ही खंत काही केल्या मनातून जात नव्हती. तेव्हा आपण पुस्तकाच्या माध्यमातून जगाला नवीन काहीतरी देऊ शकतो असे लेखकाच्या लक्षात आले आणि त्याने दोन पुस्तके लिहिली, मैत्र जीवांचे आणि अग्निपुत्र.

‘मैत्र जीवांचे’ पुस्तकामधून लेखकाने एकाच पुस्तकामध्ये ६ वेगवेगळ्या भाषांचा वापर केला, गुगल संस्थेमधील कामकाज कसे चालते हे दाखविले, ऑस्ट्रेलिया आणि जर्मनीमधील संस्कृती दाखवली. कादंबरीला चांगला प्रतिसाद मिळाला. नंतर ब्लॉगच्या माध्यमातून ‘अग्निपुत्र’ नावाची साय-फाय कादंबरी लिहिली, कादंबरीला एका वर्षातच ३,००,००० पेक्षा जास्त वाचकसंख्या लाभली आणि त्यानंतर आता ‘पुन्हा नव्याने सुरुवात’ कादंबरी आपल्यासमोर सादर करत आहे. तिन्ही पुस्तकांमध्ये मुख्य नायक हा संशोधक, डॉक्टरेट किंवा शास्त्रज्ञ आहे. नायकाला ही भूमिका का दिली हे आपल्याला समजले असेलच. पण मुद्दा हा नाहीच आहे, मुद्दा हा आहे कि लेखक तुम्हाला काय देतो आहे. का देतो आहे ते तुम्हाला बऱ्यापैकी कळले असेलच.

आज लेखकाने लिहिलेले पुस्तक वाचत असताना तुम्ही तुमच्या आयुष्याचे काही तास लेखकासाठी, लेखकाच्या पुस्तकासाठी देत आहात, तर ते तास तुमच्यासाठी अविस्मरणीय असावे, त्यातून तुम्हाला काही शिकता यावे, पुस्तक वाचत असताना नुसता विरंगुळा न होता तुम्हाला अशी काही माहिती मिळावी जी तुम्ही कधी ऐकली नसेल किंवा वाचली देखील नसेल आणि पुस्तक वाचल्यानंतर आपण काहीतरी नवीन, वेगळे वाचले आहे याचा आनंद तुमच्या चेहऱ्यावर असावा हा महत्वाचा मुद्दा आहे, आणि तो मुद्दा या पुस्तकामध्ये देखील तुम्हाला अनुभवायला मिळेल. महासागरांचा इतिहास, जमिनीखाली आणि समुद्रामध्ये कशा प्रकारे संशोधन होते, संशोधकांचे जीवन कसे असते, सैनिक म्हणजे नक्की काय असतो, निसर्गाची उत्पत्ती कशी झाली आणि अशा प्रकारची बरीच माहिती तुम्हाला या कादंबरीमध्ये वाचता येईल.

Byculla to Bangkok by S. Hussain Zaidi (Rating *****)

Most great cities have criminal underbellies. London, New York, Tokyo, Hong Kong, Mos­cow, Istanbul—all these have nurtured notorious criminal networks. Mumbai’s underworld took shape in the 1950s and 1960s. The pioneering dons came from poor Muslim families—reflecting their socio-economic marginalisation. After the bomb blasts in 1993, the ascendancy of the Shiv Sena-led government and the rise of an elite, trigger-happy police unit, the balance of power shifted in favour of you­nger Maharashtrian Hindu mobsters.

In Byculla to Bangkok, S. Hussain Zaidi focuses on this part of the underworld. The nerve-centre of organised crime runs down Mumbai’s own centre. The  ear­lier generation of dons came from the southern end, close to the docks, while their successors lived further mid-town. This lower-middle-class milieu of mill wor­kers, petty government servants and street vendors was host to the dreaded BRA gang (of Babu Reshim, Rama Naik and Arun Gawli) and Amar (Raavan) Naik and his engineer brother Ashwin.

Starting out as small-time trouble-makers, these mobsters found themselves in high demand as the city began to reinvent itself from textile manufacturing centre to financial powerhouse. Real estate, particularly the lucrative stretch of defunct mill land, was the sought after prize. The involvement of politicians in the turf wars was no secret. Bal Thacke­ray called the Maharashtrian gangsters ‘amchi muley’ (our boys) and Chhota Rajan, grievously wounded in an attempt on his life in Bangkok, was whisked to safety by the Thai military police, suggesting protection at high levels.

The story has the customary amount of bloodspill and treachery, but also runs in other directions. The phenomenon of enc­ounters and glorification of policemen specialising in extra-judicial killings of alleged criminals has been written about before and even made into movies but Zaidi’s account also sheds light on the envy and ripple effect it caused in the force. Then there is the effect of globalisation, the ties to Afghan drug cartels and guerilla networks such as the LTTE. Also, top gangsters seeking refuge outside the country: Muslims heading west to Dubai and Karachi, Hindus to Bangkok, where all they need is “a one-bedroom flat, a TV airing Indian channels and a telephone to call India to issue threats”.

Zaidi’s book is littered with similar anecdotes and insights. We learn for ins­tance that Gawli’s terrace house is as large as a badminton court; that jails are the equivalent of cafes offering net­working opportunities for criminals; that a criminal modus operandi depic­ted in Scorsese’s Gangs of New York ins­pired Amar Naik to expand his operations.

As a reporter, Zaidi is limited by a lack of distance and narrative flair that could have injected a sense of the timeless into his material. Parts of the book read like a recitation of well-known facts from new­s­papers. The absence of financial estima­tes for what is, after all, a kind of business, is glaring. Anecdotes and stories are often thrown together pell mell, including a tantalising one about a Pat­han woman whose beauty was both a sou­­rce of power and a curse. Notwithst­anding the flaws, Zaidi is to be complimented for venturing into risky territory and emerging with a breezy, informative read.